Wat kunnen we in het westen leren over de kracht van wederkerigheid? De filosofie van de inheemse volkeren in de Andes bevat ontzettend veel levenslessen, waaronder wederkerigheid. Deze filosofie kenmerkt zich door haar flexibiliteit en ruimdenkendheid. Er bestaat een structuur maar geen vaste regels. Het heeft geen kaders en dogma’s en het richt zich op waar het om draait: sterke krachtige, actieve en bewuste liefde voor alles en iedereen. Deze filosofische visie heeft zich vanuit de Inca tijd en waarschijnlijk al ver daarvoor, vertaald in een effectief, bruikbaar en toegankelijk concept. Deze levenswijze wordt nog steeds actief geleefd, vooral in afgelegen gemeenschappen. Wat kunnen wij leren van deze oeroude visie genaamd ‘Ayni’?
Ayni: vandaag voor jou, morgen voor mij
Dit Quechua-woord heeft geen echte vertaling. Losjes samengevat betekent het ‘wederkerigheid’. Een van de levensbevestigende leringen over balans en flow. De wet van wederkerigheid is zeker geen onbekend begrip bij ons in het Westen. Het staat voor sociale verantwoordelijkheid voor je gemeenschap en voor degenen met wie je de ruimte om je heen deelt. Toch omschrijft dit niet honderd procent wat Ayni daadwerkelijk betekent. Wederkerigheid kan heel broos zijn. Het bestaan ervan kan in een gemeenschap onmiddellijk worden geschaad, bijvoorbeeld doordat onwetende buitenstaanders ‘geven’ zonder aan ruil te denken.
Ayni laat ons zien hoe alles in balans met elkaar verbonden is. Deze balans kan alleen worden bereikt door de dans van geven en ontvangen. Het is geen verplichting of plicht; het is een manier van leven. Als de relatie tussen de behoeften van de mens en de natuur in evenwicht is, dan is alles goed met de wereld.
Ayni bestaat wel degelijk in de moderne samenleving. Het is niet enkel een oud begrip van lang vervlogen tijden.
Stel je voor dat je, net als ik, terechtkomt in een land met totaal andere gebruiken. Waar je niet bent opgegroeid en waar je ook niet vandaan komt. Ik was destijds 26 jaar toen ik naar Peru ging en had wel eens gehoord van het woord ‘ayni’. Ik dacht toen: ‘‘Leuk, maar niet voor mij. Ik weet niet wat het is en ik kan het niet plaatsen.” Pas jaren later, toen ik minder bezig was met mijzelf als middelpunt en al veel meer reizen door Peru had gemaakt voor mijn werk, leerde ik het land en haar mensen steeds beter kennen. Van stad naar dorp en afgelegen streken in het Noorden, Zuiden, de Jungle, de Andes en de Heilige Vallei. Door transities te doorlopen, nieuwe wegen te bewandelen en me de gewoontes van het land eigen te maken, verruilde ik mijn cynisme over ayni voor een frisse en geïnteresseerde blik.
Ayni bestaat wel degelijk in de moderne samenleving. Het is niet enkel een oud begrip van lang vervlogen tijden. Nadat ik mij had opengesteld voor de diepe betekenis van ‘ayni’, was het plotseling overal om me heen. Ik zag het ’s avonds op de Plaza de armas, in welke stad dan ook. Ik zag het op vroege markt waar ik voor dag en dauw boodschappen deed met mijn schoonmoeder. In parken en restaurants in grote steden, in gezinswoningen, in kleine dorpen en afgelegen plekken: overal. Het duidelijkst was het te zien in de Andes en bij de mensen die daar wonen. Ik zag het bij Allerzielen, toen iedereen bij elkaar kwam om vlees klaar te maken, daar op die heuvel ergens in de Heilige Vallei. Een soort kalme integratie. Mannen en vrouwen die samenwerkten, voorovergebogen tijdens het voorbereiden van het vuur. Iedereen vervulde een taak en waren samen aan het werk als een soort vanzelfsprekendheid. Ayni wordt niet genoemd wanneer bijvoorbeeld vrienden samenkomen om elkaar te helpen, maar het is er wel. Ze komen samen voor iets groters dan henzelf. Dat is pure Ayni.
Hoe pas je de filosofie van ayni toe in je eigen leven?
Tip 1: Ken eerst je eigen kracht en capaciteiten
Dat er veel ruimte is voor het ontdekken van ieders talenten in onze westerse samenleving is een groot goed. Ik heb er zelf veel van geleerd en zou niet zonder meer kunnen. Toch kan je snel ongemerkt meedoen met de rat race van het westen. Blijf daarom goed bij jezelf. Ga op zoek naar jouw kwaliteiten. Onderzoek wat je waard bent en waar je krachten wel of niet liggen.
Als je hier meer inzicht in hebt gekregen, ben je in staat om zichtbare praktische resultaten te behalen voor het gemeenschappelijk belang, zonder uit balans te raken. Je erkent je eigen innerlijke kracht en capaciteiten en je kunt deze voor het grotere goed inzetten. Zo draag je bij aan de groei van het geheel en een mooie, liefdevolle samenleving.
Tip 2: Vrijgevig en openhartig blijven met iedereen
Als je reist door de Andes van Peru zie je het al meteen: onthechting van materiële dingen en de onbaatzuchtige vrijgevigheid van de mensen. Een bord eten is altijd beschikbaar. Een lama of schapendeken is nooit een probleem. Een vriendelijke glimlach en de wil om onvoorwaardelijk te helpen zijn dingen die de Andes-mensen kenmerken. Het is iets dat misschien veel westerlingen waardevol kunnen vinden, omdat we daar als samenleving nog grote stappen in kunnen maken.
Tip 3: Ontwikkel je eigen kijk op ayni
Wie op een gerichte manier meer wil doen met het begrip van wederkerigheid, zal daar eerst een eigen idee over moeten ontwikkelen dat toepasbaar is. Welke les haal jij uit deze wijsheid en hoe wil jij dit vormgeven in je leven? Het begint bij het besef dat in elke vorm van vrijwilligerswerk en maatschappelijke betrokkenheid eigenlijk iets van wederkerigheid te vinden is. Daar zou je kunnen beginnen. Zodra je de meest laagdrempelige versie van wederkerigheid beheerst en je dit eigen hebt gemaakt, maak het dan nog grootser. Betrek bijvoorbeeld het milieu en je lokale community erbij. Je doet het dan steeds meer voor ‘het grotere goed’ en dit is precies waar het begrip Anjy om draait.
